De LimburgCollectie uitgelicht #19: Missiemuseum Steyl

De LimburgCollectie is de spiegel van de Limburgse samenleving, vastgelegd in collecties van musea, archieven, bibliotheken en verenigingen. Het is een rijke, veelomvattende verzameling van publicaties in of over Limburg en objecten die de geschiedenis van Limburg in zich dragen. Denk aan boeken en oude drukken, kaarten, grafiek, reisverslagen van Jezuïeten, maar ook aan kunstobjecten, artefacten en archiefstukken. Als samenwerkende organisaties willen wij deze LimburgCollectie behouden voor de toekomst, (digitaal) toegankelijk maken, bekendheid geven en op een aansprekende manier laten beleven door een zo breed mogelijk publiek.

Wat is er allemaal te vinden in de #LimburgCollectie? Om dat te laten zien zullen we iedere maand een bijzonder stuk delen uit een van de collecties van de deelnemers en partners. Deze maand stelt het Missiemuseum in Steyl zich voor en vertellen zij je meer over de Spix Ara. 

Missiemuseum Steyl

De orde van missionarissen die het Missiemuseum stichtte is al sinds 1875 in Steyl, en heeft op vele manieren vorm gegeven aan het dorp. Van prachtige kloostertuinen, die het museum omringen, tot allerlei industrieën en ooit zelfs hun eigen brandweer. Hun vele missies brachten volkenkundige objecten uit de missielanden naar Steyl, en ook de dierenwereld ontbrak niet in hun verzameldrang. Een groot deel van de natuurhistorische collectie komt echter ‘gewoon’ uit Europa, en is verkregen via omringende diergaardes en bekende handelaars. Toch kwam er ook een deel uit missielanden, zo wijst het inventarisboek van het vroegste begin van de collectie uit.

Fotograaf: Peter Groenewegen

De Spix Ara

De diervitrines van het Missiemuseum zijn sinds 1931 zo goed als onveranderd.  Hoewel er natuurlijk wel eens wat verschoven is, is het beeld van de overweldigende, overdadige dierenwereld al heel lang hetzelfde. Het is bijna moeilijk je op één dier te concentreren wanneer je voor deze vitrines staat, je ziet zo veel. Bij de exotische vogels valt tussen de ibissen, kleurrijke papegaaien, neushoornvogels, ooievaars en pauwen de Spix’ ara (Cyanopsitta spixii) met zijn vaalblauwe kop eigenlijk niet op. Hij heeft zelfs geen eigen naambordje. Toch is het wel het opmerken waard, deze ara is een uitgestorven diersoort. Waar zou deze ara vandaan kunnen komen?

In 1912 staat een zending van Br. Laurentius uit ‘Brasilien’ in het inventarisboek van het museum, waarin verschillende ‘arara’s’ worden genoemd. Het is echter moeilijk met zekerheid te bepalen welke ara welke is, wanneer de namen veelal in oud Duits zijn en soms ook verkeerd gedetermineerd. Maar het is goed mogelijk dat onze Spix in deze zending maar Steyl is gekomen. Later, in 1933/34, wordt in een beschrijving van broeder Berchmans (de eerste conservator en mede-samensteller van het museum) de groep papegaaien in de vitrine genoemd. Berchmans beschrijft de dierenvitrines en licht de bijzonderste objecten uit. Hij noemt dat de twee blauwe (hyacinth-)ara’s waarschijnlijk de zeldzaamste zijn in hun groep. Hier is het opmerkelijk dat de Spix’ ara buiten beschouwing wordt gelaten, want die was en is veel zeldzamer dan de twee blauwe hyacinthara’s die Berchmans noemt. In de museuminventaris uit 1937 wordt ‘ie voor het eerst ‘zeker’ genoemd; als meerblauer arara, een Duitse naam voor het dier die ‘zeeblauwe’ ara betekent.

In de biologie wordt Spix’ ara voor het eerst beschreven in 1638 maar wordt pas officieel als soort benoemd in 1873 en vernoemd naar de Duitse naturalist Johann Baptist von Spix (1781-1826), die het eerste exemplaar van de vogelsoort verzamelde. Sindsdien wordt de soort maar weinig gezien, het zijn altijd zeldzame vogels geweest. Intensief kappen van de bomen waarin de Spix’ ara broedt, jacht en stroperij, het verkleinen van zijn leefgebied en de invasieve Afrikaanse honingbij die in de holen van de ara nesten bouwt, zorgen ervoor dat de Spix’ ara in 2019 officieel uitgestorven wordt verklaard.

Herintroductie

Maar alle hoop is nog niet verloren voor de kleine blauwe papegaai, in juni dit jaar zijn er namelijk voorzichtige proeven gedaan met herintroductie van in gevangenschap geboren Spix’ ara’s in het wild. Omdat de hele wilde populatie uitgestorven was, hebben natuurbeschermers en biologen samen met lokale bevolking hemel en aarde bewogen om de nog paar in gevangenschap levende Spix’ ara’s bij elkaar te krijgen en zich voort te laten planten. Een opmerkelijk aspect van deze poging is dat het een probleem was dat de vogels niet konden leren hoe ze zich in het wild moesten gedragen, omdat ze geen van allen ooit in het wild hadden geleefd. Hiervoor zijn oude gevederde buren van ze ingeschakeld: een andere papegaaiensoort (Illigers ara, Primolius maracana) die van oorsprong in hetzelfde gebied leeft is bij de Spix’ ara’s gevoegd om ze te leren hoe het moet, een echte wilde ara zijn.

Het lijkt er voorlopig op dat de acht uitgezette Spix’ ara’s zich goed redden met hun nieuwe vrijheid. Hopelijk heeft het museum binnenkort één uitgestorven vogel minder in haar vitrines.